-डॉ सुधीर
रा. देवरे
ऑगष्ट
१९९७ पासून बडोदा येथील भाषा संशोधन केंद्रातर्फे प्रकाशित होणार्‍या ढोल या राष्ट्रीय
पातळीवरील नियतकालिकाच्या अहिराणी विशेषांकांचा मी संपादक आहे. राष्ट्रीय पातळीवरील
दर्जेदार संशोधनात्मक असे हे पहिले अस्सल अहिराणी नियतकालिक ठरले. अहिराणी
ढोल चे आतापर्यंत फक्त काही अंकच प्रकाशित झाले
असले तरी त्यांतून अनेक मौखिक घटकांगांचे दस्ताऐवजीकरण
झाले आहे. आजपर्यंत अहिराणी भाषेतील लोकसाहित्यावर आणि भाषेवर काही संकलित पुस्तके प्रकाशित झाली आहेत. माझ्या स्वत:च्या
पुस्तकांसहित क्वचित निखळ अहिराणी
साहित्याची पुस्तकेही प्रकाशित झाली आहेत. परंतु संपूर्ण माध्यम
अहिराणी असलेले नियतकालिक अद्याप अहिराणी भाषेत प्रकाशित झालेले नव्हते. म्हणून ढोल हे आता आणि यापुढेही ऐतिहासिक दस्ताऐवजाचे
महत्वपूर्ण नियतकालिक ठरले आहे.
लोकभाषा मरू
नयेत म्हणून त्यांच्या संवर्धनासाठी बडोदा येथील भाषा संशोधन केंद्रातर्फे डॉ. गणेश देवी यांनी एक बैठक आयोजित केली होती. या बैठकीत ढोलची संकल्पना त्यांनीच मांडली आणि भाषा केंद्राशी संबधीत आम्ही
सर्वांनी ती उचलून धरली. ढोल चे नामकरण डॉ. देवी यांनीच केले. मात्र यानंतरचे सर्व संपादकीय हक्क त्या त्या भाषेतील संपादकांना
देण्यात आले. संपादकीय क्षेत्रात डॉ देवींनी त्यानंतर कोणताही हस्तक्षेप केला
नाही.
लोकभाषा
व लोकसंस्कृती यांचे दस्ताऐवजीकरण करण्याचा
प्रयत्न म्हणून संपूर्ण अहिराणी माध्यमातील हे नियतकालिक सुरू करण्यात आले. कविता, कथा, ललित,
चुटके, जाहिराती, आकर्षक मुखपृष्ठ अशा प्रकारचे करमणूकप्रधान व व्यावसायिक स्वरूप
या नियतकालिकाला कधीच द्यायचे नव्हते. यातून लोकसंस्कृती, लोकपरंपरा, लोकजीवन,
आदिवासी जीवन जाणिवा, बोलीभाषा, लोकभाषा, लोककला-
आदिवासी कला, लोकवाड्मय, लोकदैवते, लोक श्रध्दा आदींचा
वेध घेण्यात येतो. या बरोबरच आदिवासी लोकजीवन, आदिवासी कथा आणि व्यथा, आदिवासी संस्कृती यांचाही वेध
घेण्यात आला. सखोल चिंतनात्मक आणि वर्णनात्मक लेख, अभ्यास, संशोधन यातून येत राहिले. ढोल साठी अशा
स्वरूपाचे लिखाण मिळाले नाही तर तसे लिखाण स्वानुभवांच्या चिंतनातून मी स्वत:
केले. छापण्यासाठी न लिहिणार्‍यांना ढोल साठी लिहिते केले. प्रत्येक अंकात स्वत:
संपादक वगळता नवे लेखक ढोल मध्ये आणले- येत राहिले.
बोलीभाषांवर,
लोकसंस्कृतीवर वा आदिवासी लोकपरंपरांवर आज महाराष्ट्रातील अनेक एम. फिल., पीएच.
डी. करणारे प्राध्यापक – अभ्यासक – विद्यार्थी ढोल चा संदर्भ नियतकालिक म्हणून आधार घेतात आणि
आपल्या प्रंबधाच्या संदर्भ ग्रंथांच्या यादीत ढोल नियतकालिकाचा साधार उल्लेख
करतात.
या अंकांचा
सामाजिक, सांस्कृतिक, भाषिक आणि साहित्यिक
असा विशिष्ट स्तरावरील दर्जा ठेवण्यातही मला यश मिळाले आहे, हे
सर्वदूरच्या स्तरांतून आलेल्या
अभिप्रायांवरून लक्षात येते. प्रातिनिधीक असे फक्त तीन अभिप्राय
येथे नमूद करतो: महाराष्ट्र टाइम्स चे तत्कालीक कार्यकारी
संपादक आणि जेष्ठ पत्रकार श्री अशोक जैन यांनी अहिराणी ढोल वर महाराष्ट्र टाइम्सच्या
मैफल रविवार पुरवणीतून समीक्षणात्मक दखल
घेत लिहावे यातच ढोल चे यश दिसून येते. (महाराष्ट्र टाइम्स. २५-४-१९९९.)
बेळगाव
येथील त्र्याहत्तराव्या अखिल भारतीय
मराठी साहित्य संमेलनातील अध्यक्षिय भाषणात डॉ. य. दि. फडके यांनी अहिराणी ढोल चा आणि माझ्या
संपादकीय कौशल्याचा गौरवपूर्ण उल्लेख केला होता. त्यांच्या छापील भाषणात अहिराणी ढोल साठी एक संपूर्ण परिच्छेद लिहिलेला आहे. (२८ एप्रिल २०००.)
जर्मन
टी. व्ही. आणि बी बी
सी नेही ढोलच्या भाषक चळवळीवर विशेष कार्यक्रम सादर करून दखल घेतली आहे.
ढोल च्या माध्यमातून आदिवासी संस्कृती, आदिवासी भाषा, लोकभाषा, लोकसमज,
सण, लोककथा, लोकगीते,
सांस्कृतिकता, श्रध्दा, परंपरा अशा लोकसंस्कृतीचे जतन करायचे आहे. लोकसंस्कृती-लोकपरंपरा टिकल्या तरच लोकभाषा टिकते म्हणून भाषेबरोबर
त्याही उपयोजित होत आहेत. सुरूवातीच्या काळात षण्मासिक स्वरूपात सुरू झालेल्या या
नियतकालिकाला चाकोरीबध्द साचलेपणाचे स्वरूप प्राप्त होऊ नये म्हणून आता ते
अनियतकालिक करण्यात आले आहे.
(ललित मासिक, मे 2013,
वाड्‍.मयीन नियतकालिक विशेषांक, सुवर्ण महोत्सवी वर्ष, संपादन श्री. सतीश काळसेकर :
या अंकातून साभार.)
-
डॉ. सुधीर रा. देवरे
इंटरनेट ब्लॉगचा पत्ता: http://sudhirdeore29.blogspot.in/
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा