- डॉ. सुधीर रा. देवरे
वाचन
करणे हा रिकामटेकड्या माणसाचा उद्योग, असे फक्‍त पूर्वीच म्हटले जायचे असे नाही.
आज सुध्दा जो रिकामटेकडा आहे आणि अजिबात काही वाचत नाही अशा माणसाचे मत सुध्दा
असेच आहे. आपल्याकडून चुकून एखाद्याला सहज विचारले गेले, ‘काय वाचन चाललंय
सध्या?’ तर त्याचे उध्दटपणे
उत्तर येते, ‘वाचायला वेळ आहे कुणाला?’ या वाक्यानंतर तो त्याच्या दैनंदिन जीवनात कसा व्यस्त आहे
याचे पाडे वाचू लागतो. अशा वेळी आपल्यालाच अपराधी वाटू लागतं की आपण वाचन करतो हे
याच्या निदर्शनास आलं नसतं तर किती बरं झालं असतं. कारण त्याच्या दृष्टीने आपण
वाचन करतो म्हणजे पूर्णपणे रिकामटेकडे असतो.
वाचन्याशिवाय वाचणार नाहीत, वाचाल तर वाचाल,
असे कितीही सुविचार आपण कोणाला ऐकवले तरी व्यवहारात आपल्याला पावलोपावली
प्रॅक्टीकल उत्तर मिळत असतं, पैशांशिवाय वाचणार नाहीत. सर्व जग पैशांकडे धावतंय,
हे रस्त्यावर येताच कळू लागतं. पृथ्वी सूर्याभोवती फिरत नसून पैशाच्या नाण्याभोवती
फिरते हे नटसम्राटातील अवतरण फार विदारक पध्दतीने आज सामोरे येते. यात बदल करायचा
झाला तर नाण्याऐवजी नोटेभोवती इतकाच बदल करावा लागेल.
पैशांसाठी कष्ट, काम, श्रम, परिश्रम, धावपळ
करून थकवा आला की थोड्या विरंगुळ्यासाठी पूर्वी काही लोक वाचन करत होते. पण
विरंगुळ्यासाठी वाचन वगैरे प्रकारही आज कालबाह्य झालाय. विरंगुळ्यासाठी टीव्ही,
विविध चॅनल्स, सिनेमा, चालू नाटके, डान्स बार, ऑक्रेस्ट्रा, टेप, गप्पा, पत्ते,
भजने, सत्संग करणे, मंडळे काढणे इत्यादी अनेक प्रकार उपलब्ध असताना वाचन हा मक्ख
चेहर्‍याचा प्रकार कसा तगून राहू शकेल?
वाचक, अभिरूचीसंपन्न वाचक आणि
उच्चअभिरूचीसंपन्न वाचक अशा तीन पायर्‍या वाचकांत असतात. पहिल्या पायरीवरचा वाचक
प्रगती करत तिसर्‍या पायरीवर जाऊ शकतो. पैकी उच्चअभिरूचीसंपन्न वाचक वर्ग हा बाहेर
कितीही करमणूकीच्या साधनात उत्क्रांती- क्रांती वा स्फोट झाले तरी आपली वाचन साधना
सोडत नाही. ती त्याची गरज बनलेली असते. मग प्रपंचासाठीची नोकरी वा व्यवसायातून
त्याला वेळ मिळत नसला तरी वेळ नाही असे त्याला वाटत नाही. त्यातल्या त्यात वेळ
काढून तो वाचायला वेळ देत असतो.
अभिरूचीसंपन्न वाचक हा एकतर
उच्चअभिरूचीसंपन्न वाचक होतो अथवा त्याच पायरीवर अधूनमधून वाचन करत राहतो. अथवा
व्यवहारी तडजोड करून छंदाचा व्यवसायाशी जोड देऊन प्रपंचाचे साधन करू पाहतो. मग या
खटपटीत वाचनाचा छंद तो अन्य छंदात बदलून घेऊ शकतो. उदाहरणार्थ, एखाद्या कथेचा
चित्रपट तयार करणे, नाटक सादर करणे, दिग्दर्शन करणे, निर्माता होणे, पटकथाकार
होणे, संवाद लिहिणे, जाहिराती तयार करणे, नाटककार होणे, एकांकीका लिहिणे, प्रकाशक
होणे, कवितांचा व्यावसायिक प्रयोग करणे, रंगमंचीय कविता सादर करणे, साहित्य
संमेलने भरवणे, कॅसेट काढणे, सीडी तयार करणे वगैरे.
पहिल्या पायरीवरचा जो केवळ वाचक असतो त्याने
अभिरूचीसंपन्न वाचक होऊन पुढे उच्चअभिरूचीसंपन्न वाचक होणे अशा पायर्‍या क्रमाने
गाठायच्या असतात. पण त्यापैकी बहुतेक प्रपंचासाठी अन्य व्यवसाय, रोजगार, नोकरी,
दुकानदारी, एजंट, कंपनी, कंत्राटदार, शिक्षक आदी नोकर्‍या- व्यवसायात अडकतात. अशा
व्यवसायात राहूनही पैशांसाठी अल्पसंतुष्ट असलेला माणूस साधारण वाचकांकडून उच्चअभिरूचीसंपन्न
वाचकांकडे प्रवास करू शकतो. पण एकदा प्रपंच हव्यासात गुरफटला की तो वाचनातून बाद
होतो. प्रापंचिक तात्कालीन सुख त्याला खरे सुख वाटायला लागते. मग कुटुंबासाठी पैसे
कमावल्यानंतर विरंगुळ्यासाठी तो स्वस्त करमणूकीचा आश्रय घेत राहतो. उदा. टीव्ही,
सिनेमा, बुवा, सत्संग, मंडळातली सत्ता- प्रसिध्दी वगैरे.
असा
साधारण वाचक आणि अभिरूचीसंपन्न वाचक या वर्गाकडून वाचायला वेळ कुठे आहे? असे
आपल्याला उत्तरे ऐकू येत राहतात. पण त्याच वेळी क्षुद्र गोष्टींसाठी रोज तो वणवण
भटकत असतो. ज्या दैनंदिन गोष्टींना तो अपरिहार्य समजतो तितके वाचनाच्या छंदाला तो
अपरिहार्य समजत नाही.
दैनंदिन कष्टाच्या तासांनंतर करमणूकीसाठी वा
जगणे सुसह्य करण्यासाठी तो ज्या धावपळीत अडकतो त्या क्षुद्र असल्या तरी त्या
त्याच्या गरजा होऊन बसतात. काही शुल्लक गोष्टींसाठी तो जसा आपला वेळ काढू शकतो तसा
तो वाचनालाही काढू शकतो हे त्याच्या लक्षात येत नाही. या सगळ्या गोष्टी गद्यात
सांगण्यापेक्षा सूत्रबध्दरित्या पद्यात सांगितल्या तर लेखाचा अनाठायी विस्तार
वाचेल म्हणून उदाहरणार्थ,
चहाची चव घेत
नुसते बसून
रहायला वेळ आहे
पण वाचायला वेळ
नाही
दुपारी झोपायला
वेळ आहे
पण वाचायला वेळ
नाही
पत्ते कुटायला
वेळ आहे
पण वाचायला वेळ
नाही
निंदा नालस्ती
चकाट्यांना वेळ आहे
पण वाचायला वेळ
नाही
सिनेमा,
सिरियल्स, क्रिकेटला वेळ आहे
पण वाचायला वेळ
नाही
बुवांकडे जायला
वेळ आहे
मंदिरात जायला
वेळ आहे
सत्संग करायला
वेळ आहे
पण वाचायला वेळ
नाही
दारू प्यायला
वेळ आहे
पार्ट्या-
बारला वेळ आहे
सहलींना वेळ
आहे
लग्नाला,
बारश्याला, मौतीला वेळ आहे
पण वाचायला वेळ
नाही
मंडळातल्या
सत्तास्पर्धेसाठी वेळ आहे
राजकारण
खेळायला वेळ आहे
पण वाचायला वेळ
नाही.
वरील
सूत्रबध्द ओळी वाचून या गोष्टी जर आयुष्यात अपरिहार्य म्हणून आपण करत असतो, वेळ
नसतानाही वेळात वेळ काढून वरील सर्व कर्म आपण रोज निपटीत असतो, तर असाच वेळातवेळ
काढून आपण थोडेसे का होईना अधून मधून वाचन नक्कीच करू शकतो. (या ब्लॉगमधील मजकुराचा इतरत्र वापर करताना लेखकाच्या नावासह
या ब्लॉगचा सविस्तर संदर्भ द्यावा ही विनंती.)
- डॉ. सुधीर रा. देवरे
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा